Zuid-Afrika heeft diplomatieke immuniteit verleend aan alle leiders die deelnemen aan de BRICS-top in augustus, wat betekent dat Vladimir Poetin mogelijk naar Johannesburg kan reizen zonder angst voor een arrestatiebevel van het Internationaal Strafhof (ICC).
Zuid-Afrikaanse functionarissen benadrukten dat het brede aanbod van immuniteit, uitgegeven in een overheidspublicatie, echter mogelijk niet opweegt tegen het ICC-arrestatiebevel. Als lid van het ICC zou Zuid-Afrika onder druk kunnen komen staan en mogelijk wettelijk verplicht zijn om Poetin te arresteren.
Het hof heeft in maart een arrestatiebevel uitgevaardigd tegen Poetin wegens vermeende gedwongen uitzetting van kinderen uit Oekraïne naar Rusland. Nu Zuid-Afrika echter gastheer is van een top van de BRICS-groep: Brazilië, China, India, Rusland en Zuid-Afrika, in augustus, kan dit voor problemen zorgen voor de Russische president. Het ministerie van Buitenlandse Zaken gaf hierover echter het volgende aan:
“Dit is een standaard toekenning van immuniteit die we doen voor alle internationale conferenties en topbijeenkomsten die in Zuid-Afrika worden gehouden, ongeacht het niveau van deelname. De immuniteiten gelden voor de conferentie en niet voor specifieke individuen. Ze zijn bedoeld om de conferentie en haar deelnemers te beschermen tegen de rechtsmacht van het gastland gedurende de conferentie.”
In april benoemde de Zuid-Afrikaanse president, Cyril Ramaphosa, een interministeriële commissie onder leiding van zijn vicepresident, Paul Mashatile, om te onderzoeken hoe de wet van toepassing is op het bezoek van de Russische president. De regering onderzoekt de bewoording van het Statuut van Rome, het handvest dat het ICC oprichtte, op zoek naar een maas in de wet waardoor Poetin aanwezig kan zijn zonder dat Zuid-Afrika hem moet arresteren. Artikel 98 van het Statuut van Rome van het ICC bepaalt echter, die als volgt luidt:
“Het hof mag niet doorgaan met een verzoek tot uitlevering of bijstand dat van de aangezochte Staat zou vereisen dat hij handelt in strijd met zijn verplichtingen krachtens het internationaal recht met betrekking tot de Staat of diplomatieke immuniteit van een persoon… van een derde staat, tenzij het hof eerst de medewerking van die derde staat kan verkrijgen voor afstand van de immuniteit.”
Sommigen zeggen dat deze bewoording Zuid-Afrika de kans biedt om Poetin uit te nodigen zonder enige verplichting tot arrestatie.
In 2005 ontstond een soortgelijk conflict toen de toenmalige Soedanese president Omar al-Bashir naar Zuid-Afrika kwam. Hij verliet het land snel omdat de kans steeds groter werd dat de Zuid-Afrikaanse rechtbank zou besluiten dat hij gearresteerd moest worden.
Rusland heeft zijn inspanningen opgevoerd om de banden met Afrika te versterken om de kou in de betrekkingen met het Westen als gevolg van de invasie van Oekraïne te compenseren, en heeft plannen om in juli een Afrika-Rusland-top in St. Petersburg te houden.
Het is nog niet duidelijk of Poetin bereid zou zijn om Zuid-Afrika uit de diplomatieke dilemma te helpen door persoonlijk niet aanwezig te zijn. Het Kremlin zei op dinsdag dat Rusland op het “juiste niveau” zou deelnemen. Minister van Buitenlandse Zaken, Sergei Lavrov, staat al gepland om de planningsbijeenkomst bij te wonen.
Op een reguliere persbriefing werd gevraagd naar de mogelijkheid van een arrestatiebevel, waarop de woordvoerder van het Kremlin, Dmitry Peskov, zei: “Natuurlijk rekenen we er minimaal op dat partnerlanden in zo’n belangrijk formaat niet worden geleid door dergelijke illegale beslissingen.”
Zuid-Afrika is ervan beschuldigd op de vlakte te blijven over de invasie van Oekraïne door Rusland. De Amerikaanse ambassade beweerde onlangs dat Zuid-Afrika wapens naar Rusland had gestuurd. De steun voor Rusland binnen het heersende ANC is sterk vanwege de rol van de Sovjet-Unie in het verzet tegen het kolonialisme.
De overheidskennisgeving over immuniteit, die op maandag is gepubliceerd, was een routinematig protocol om de conferentie te beschermen, aldus het ministerie van Buitenlandse Zaken, waarbij ze toevoegden:
“Deze immuniteiten tasten geen enkel bevel aan dat door een internationaal tribunaal tegen een deelnemer van de conferentie kan zijn uitgevaardigd.”
